Rejim kartışı güçler Suriye’nin başkenti Şam’a girdi. Suriye lideri Beşar Esad’ın ise şehri terk ettiği iddia ediliyor.
Peki bugünün devrik lideri Beşar Esad’ liderliğe nasıl yükseldi, nereden geldi, hangi aşamalandan geçti.
Beşar Esad, bir zamanlar Londra’da göz doktorluğu eğitimi aldı.
Suriye lideri Beşar Esad’ın yaşamında en belirleyici olay yaşadığı yerden binlerce kilometre uzaklıktaki bir trafik kazası oldu.
AĞABEYİ BASİL, ARABA KAZASINDA ÖLÜNCE GÖREV BEŞAR ESAD’A DÜŞTÜ
Beşar Esad, başlarda babasının halefi olarak yetiştirilmemişti. Suriye Cumhurbaşkanlığı makamına gelişine giden yol, ağabeyi Basil’in 1994’lerin başlarında Şam yakınlarındaki bir araba kazasında ölmesiyle açıldı.
Beşar orduya katıldı ve gelecekteki rolü için kamuoyunda imaj oluşturmaya başladı.
GÖZ DOKTORLUĞUNDAN İÇ SAVAŞ LİDERLİĞİNE
Beşar Esad bu sırada Londra’da göz hastalıkları uzmanlığı eğitimi alıyordu.
Şam Üniversitesi’nden mezun olduktan sonra Londra’daki Western Göz Hastanesi’nde göz hastalıkları uzmanlığı için 1992’de İngiltere’ye taşındı.
Basil’in ölümünden sonra, küçük kardeşini Suriye’de iktidara hazırlama planları yapıldı. Daha sonra, yüzbinlerce kişinin ölümüne, milyonlarca kişinin de evlerinden olan bir iç savaşta liderlik yaptı.
BABA ESAD
Beşar Esad 1965’te Hafıs Esad ve Anisa Makluf’un çocuğu olarak dünyaya geldi.
Doğduğu sırada, Suriye, Orta Doğu ve ötesinde önemli gelişmeler yaşanıyordu. Arap milliyetçiliği bölgedeki çok sayıda ülkede bölgesel siyasete hakimdi ve Suriye de bundan farklı değildi.
Baas Partisi, Mısır ve Suriye arasındaki kısa ömürlü (1958-1961) birleşmenin ardından iktidara geldi ve Arap milliyetçiliği söylemini yaydı.
Dönemin çoğu Arap ülkesi gibi Suriye de bir demokrasi değildi ve çok partili seçimler yoktu.
Esad ailesinin bağlı olduğu Alevi toplumu Suriye’deki en dezavantajlı gruplandandı ve bu zorluk nedeniyle çok sayıda Alevi Suriye Ordusu’na katıldı.
HAFIZ ESAD SAVUNMA BAKANI OLDU
Hafız Esad da bir subay ve Baas Partisi’nin sıkı bir destekçisi olarak ortaya çıktı ve 1966’da Savunma Bakanı oldu.
Hafız Esad gücü elinde toplamasından sonra 1971’de Suriye Cumhurbaşkanı oldu ve bu unvanı 2000 yılındaki ölümüne dek taşıdı. Bu uzun iktidar dönemi, Suriye’de bir dizi askeri darbenin yaşandığı bağımsızlık dönemine tezat oluşturuyordu.
ÜLKESİNİ DEMİR YUMRUKLA YÖNETTİ
Hafız Esad, ülkesini demir yumrukla yönetti, muhalefeti bastırdı ve demokratik seçimleri reddetti. Ancak dış politikada pragmatik bir çizgi izledi.
SOVYETLER BİRLİĞİ İLE İTTİFAK
Sovyetler Birliği ile ittifak yaparken, 1991’deki Körfez Savaşı’nda ABD öncülüğündeki koalisyona katıldı.
HAFIZ ESAD YAŞAMINI YİTİRİNCE ESAD CUMHURBAŞKANI OLDU
Hafız Esad Haziran 2000’te öldü ve 34 yaşındaki Beşar, Suriye anayasasındaki 40 yaş gerekliliği değiştirildikten sonra ülkenin cumhurbaşkanı oldu.
Beşar Esad, 2000 yazında cumhurbaşkanlığına yemin ettiği sırada farklı bir siyasi tondaydı. “Şeffaflıktan, demokrasiden, kalkınmadan, çağdaşlaşmadan, hesap verirlikten, kurumsal düşünceden” bahsediyordu.
ESMA AKHRAS İLE EVLENDİ
Cumhurbaşkanı olduktan aylar sonra, Esma Akhras ile evlendi. Hafız, Zein ve Kerim adlı üç çocukları oldu.
Başta, Beşar Esad’ın siyasi reform ve medya özgürlüğü söylemi Suriyeliler arasında umut yarattı.
ŞAM BAHARI
Bu sırada Suriye’de “Şam Baharı” diye bilinen bir medeni tartışma ve ifade özgürlüğü ortamı yaşandı. Fakat güvenlik güçleri 2001’de muhaliflere baskı, tutuklamalara geri döndü.
Beşar Esad, özel sektörün gelişmesini teşvik eden kısıtlı ekonomik reformlara da gitti.
YEĞENİ RAMİ MAKLUF FAKTÖRÜ
Liderliğinin ilk yıllarında kuzeni Rami Makluf da büyüdü. Makluf büyük bir ekonomik imparatorluk kurdu.
İÇ SAVAŞ
2003’teki Irak Savaşı, Beşar Esad ve Batılı yönetimler arasındaki ilişkilerde büyük bir bozulmaya neden oldu. Suriye Cumhurbaşkanı, Irak’ın ABD öncülüğündeki işgaline karşıydı. Bazı kesimler bu tutumu, Suriye’nin bölgede Amerikan müdahalelerinin bir sonraki hedefi olması korkusuyla açıkladı.
Aralık 2003’te ABD, Şam’a çeşitli gerekçelerle ambargo uygulamaya başladı. Gerekçelerin nedeni sadece Irak ile değil, Suriye’nin Lübnan’daki varlığıyla da bağlantılıydı.
Şubat 2005’te bölgedeki başlıca Suriye karşıtlarından biri, eski Lübnan Başbakanı Refik Hariri başkent Beyrut’un merkezindeki şiddetli bir patlamayla suikasta uğratıldı. Dikkatler hızla Suriye ve müttefiklerine çevrildi.
Lübnan’de büyük gösteriler yapıldı ve Şam’a yönelik uluslararası baskı artırıldı. Bu durum da Suriye’nin Lübnan’deki yaklaşık 30 yıllık askeri varlığının sona ermesini beraberinde getirdi.
Suçlamalara karşın, Esad ve Lübnan’daki başlıca müttefiki Hizbullah, süreki Hariri’nin ölürülmesiyle konusundaki iddiaları reddetti. Özel bir uluslararası mahkeme bir Hizbullah üyesini 2020’de bu suçtan mahkum etti.
ARAP BAHARI
Beşar Esad’ın iktidarının ilk 10 yılında Suriye’nin İran ile ilişkileri güçlendi, Katar ve Türkiye’yle ilişkiler de gelişti. Ancak bu durum daha değişecekti. Riyad’ın başta genç cumhurbaşkanına verdiği desteğe karşın, Suudi Arabistan ile ilişkiler inişli çıkışlıydı.
Beşar Esad genel olarak dış politikada babasının izlerini takip etti, doğrudan askeri çatışmalardan kaçınırken, dikkatli manevralar yaptı.
İktidardaki ilk 10 yıldan sonra, muhalif sesler bastırılmaya devam edilirken, Esad’ın yönetimi otoriter olarak tanımlanabilirdi.
Aralık 2010’da eşi Esma Esad Vogue dergisine bir söyleşi verdi ve evlerinin “demokratik” yönetildiğini söyledi.
Aynı gün Tunuslu seyyar sebze satıcısı Muhammed Bouazizi, bir kadın polisin kendisine tokat atmasından sonra kendini yaktı ve Tunus’ta, Devlet Başkanı Zin El Abidin Binali’nin devrilmesiyle sonuçlanan halk ayaklanmasını başlattı.
Tunus’taki ayaklanma, beklenmedik bir şekilde Arap dünyasında devrim hareketlerine ilham verdi ve Mısır, Libya, Yemen, Bahreyn ve Suriye’ye ulaştı.
“ÇÖLDE BİR GÜL” İMAJI ÇİZİLMEYE ÇALIŞILDI
Mart 2011’de “Çölde Bir Gül” başlığıyla yayımlanan (ve sonradan geri çekilen) Vogue söyleşisinde Suriye “bombalı saldırılardan, gerilimlerden ve adam kaçırmalardan uzak bir ülke” diye tanımlanmıştı. Bu imaj, takip eden aylarda çok değişti.
ÇATIŞMALAR ARTTI
Çatışma büyürken, uluslararası güçlerin artan müdahaleleriyle, BM’nin tahminine göre ölü ve yaralı sayısı onbinlerden, yüzbinlere çıktı.
Rusya, ve İran destekli silahlı örgütler Esad güçlerinin yanında müdahil olurken, Türkiye ve Körfez ülkeleri silahlı muhalif gruplara destek verdi.
Esad karşıtı gösterilerde başta herkes için demokrasi ve özgürlük çağrıları yapılırken, mezhepçilik yeniden su yüzünüe çıktı ve bazı muhalif örgütler, hükümeti Alevi azınlığı, Sünni çoğunluğun üzerinde tutmakla itham etti.
IŞİD
Komşu Irak’ta aşırılıkçı IŞİD örgütü yükselişe geçmişti. Örgüt Suriye’de de toprak kazanmak için iç savaştan faydalandı ve Suriye’nin doğusundaki Rakka’yı başkent ilan etti.
Ağustos 2013’te, Şam yakınlarında muhaliflerin elinde tuttuğu Doğu Guta’da yüzlerce kişi kimyasal saldırı sonucu öldü.
Batılı güçler ve Suriyeli muhalif gruplar saldırısından Esad yönetimini sorumlu tuttu. Şam iddiaları reddetse de, uluslararası baskı ve tehditler karşısında kimyasal silah stoğunun imha edilmesine onay verdi.
2015’te ülkenin büyük bölümlerinin kontrolünü kaybeden Esad yönetimi çöküşün eşiğine gelmiş gibiydi. Ancak Rusya’nın askeri müdahalesi gidişatı tersine çevirdi ve Beşat Esad, önemli bölgeleri geri kazandı.
GAZZE SALDIRILARI
2018-2020 arasında bölgesel ve uluslararası anlaşmalarla hükümet güçlerinin Suriye’nin büyük kısmına hakim olduğu, İslamcı muhalif örgütler ve Kürt milislerin doğu ve kuzeydoğuda kontrolü paylaştığı bir düzen kuruldu.
Bu anlaşmalar Esad’ın konumunu güçlendirdi ve aşamalı olarak Arap diplomasi sahnesine geri döndü. Suriye, 2023’te Arap Birliği’ne yeniden girdi ve Arap ülkeleri Şam’da büyükelçiliklerini yeniden açtı.
Suriye’de son yıllarda kötüleşen ekonomik krize karşın, Esad iktidarına karşı en büyük meydan okumadan sağ çıkmış gibi görünüyordu.
Ekim 2023’te Hamas İsrail’e sürpriz bir saldırı düzenledi ve Gazze’deki savaşın etkileri hızla Lübnan’a, özellikle de Esad’ın müttefiki Hizbullah’a yayıldı.
Hizbullah çatışmada büyük kayıplar verdi ve bunlara örgütün lideri Hasan Nasrallah da dahildi.
Lübnan’da ateşkesin başladığı gün militan İslamcı Heyet Tahrir eş Şam öncülüğündeki muhalif örgütler sürpriz bir saldırı düzenleyip, hızla ülkenin en büyük kenti Halep’i ele geçirdiler.
Muhalifler hızla ilerleyip, Hama’yı ve diğer kentleri alırken, güney bölgeleri hükümetin elinen kayıp, gitti.
BAŞKENT ŞAM ELE GEÇTİ
İran ve Rusya yardımına koşamayacak durumdayken, Esad’ın konumu tehlikeye girdi. 27 Kasım’da başlayan muhaliflerin saldırısı, Suriye’den gelen haberlere bakılırsa başkent Şam’ın ele geçirilmesi ve Beşar Esad’ın bir uçakla ülkeden kaçmasıyla sona erdi.
Rejim karşıtı gruplar Hama kent merkezini Suriye rejimi güçlerinden aldı.
Kaynak: www.ensonhaber.com
